Πριν μπούμε στην ανάπτυξη του θέματος για να δούμε αν η τέχνη έχει θεραπευτικές ιδιότητες και να αναφερθούμε σ’ αυτές, πρέπει να δούμε τι είναι και τι σημαίνει τέχνη.

Αν ανατρέξουμε στα ηλεκτρονικά και μη λεξικά θα διαπιστώσουμε πως για το τι είναι τέχνη εκφράζονται πολλές και διάφορες απόψεις και δεν υπάρχει ένας ορισμός αποδεκτός από όλους.

Εμείς λοιπόν τώρα εδώ θα προσπαθήσουμε με απλό τρόπο να προσδιορίσουμε το τι είναι η τέχνη, τι αφορά και ποια ανάγκη καλύπτει.

Από την ετυμολογία της λέξης βλέπουμε ότι προέρχεται από την λέξη «τίκτω», που σημαίνει γεννώ, δημιουργώ. Όμως η γέννηση, όπως και η δημιουργία προϋποθέτουν πρώτα να γίνει η διεργασία της «σύλληψης» και μετά να προκύψει το δημιούργημα, δηλαδή αυτό που γεννιέται, το αποτέλεσμα της σύλληψης.

Άρα και η τέχνη προϋποθέτει την νοητική σύλληψη και στην συνέχεια την γέννηση του δημιουργήματος.

Όμως, αυτή η διαδικασία της νοητικής «σύλληψης» δεν αφορά μόνο το δημιούργημα τέχνης, αλλά έχει να κάνει σχεδόν με το οτιδήποτε σκέπτεται και πράττει ο άνθρωπος, πράγμα που μπορούμε άμεσα να το διαπιστώσουμε αν ρίξουμε μια ματιά στον κόσμο που έχουμε δημιουργήσει σαν άτομα και σαν κοινωνία.

Έτσι λοιπόν προκύπτει το ερώτημα πως κι από πού ξεχωρίζουμε το έργο τέχνης;

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τέχνης και τεχνικής; Μεταξύ του καλλιτέχνη και του τεχνίτη;

Αμέσως μπορούμε να πούμε ότι, μια βασική διαφορά είναι πως το έργο του τεχνίτη καλύπτει χρηστικές ανάγκες που διευκολύνουν την βίωση της καθημερινότητας, ενώ το έργο του καλλιτέχνη έχει να κάνει μόνο με την κάλυψη των αναγκών της ψυχής και του πνεύματος.

Ο τεχνίτης έχει τις γνώσεις για να δημιουργεί έργα τεχνικής αρτιότητας για την ικανοποίηση διάφορων αναγκών του σώματος, όπως: έπιπλα, είδη ένδυσης και υπόδησης, είδη εστίασης, κλπ.

Εδώ μπορούμε να πούμε ότι παλιότερα, πριν την βιομηχανική επανάσταση, δεν υπήρχε μεγάλη διάκριση μεταξύ του τεχνίτη και του καλλιτέχνη, γιατί πολλές φορές και τα πιο απαραίτητα χρηστικά αντικείμενα είχαν την προσωπική σφραγίδα του τεχνίτη, που δεν αρκούταν μόνο στη δημιουργία του σωστού αντικειμένου, αλλά έβαζε περίτεχνα σκαλίσματα, σχήματα και παραστάσεις, που έδιναν ξεχωριστή ομορφιά στο αντικείμενο. Ακόμα και σήμερα που τα πράγματα είναι πλήρως βιομηχανοποιημένα, τα χειροποίητα αντικείμενα έχουν μεγάλη αξία.

Βλέπουμε λοιπόν πως υπάρχουν περιπτώσεις που χρηστικά αντικείμενα μπορούν να χαρακτηριστούν ως έργα τέχνης, γιατί το τρόπος που είναι φτιαγμένα δεν καλύπτουν μόνο την υλική χρηστική ανάγκη, αλλά ταυτόχρονα καλύπτουν την ανάγκη του πνεύματος και της ψυχής για το ωραίο.

Η έννοια του ωραίου προσδιορίζει την πνευματική ανάγκη του ανθρώπου για την αίσθηση της ισορροπίας, της συμμετρίας, της αρμονίας και της καλαισθησίας, που διεγείρουν ανώτερα συναισθήματα ψυχικής ικανοποίησης.

Όμως, υπάρχουν και έργα τέχνης, όπως για παράδειγμα οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, που απευθύνονται σε συναισθήματα λύπης και ψυχικής έντασης, τα οποία μέσα από τις δραματικές εξελίξεις της υπόθεσης του έργου συντελούν στην συναισθηματική αφύπνιση του θεατή ή του αναγνώστη, για την προσομοίωση διαχείρισης παρόμοιων καταστάσεων.

Άρα, ένα έργο τέχνης απευθύνεται κατά κύριο λόγο στον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, επιδιώκοντας την διέγερση συνήθως ευχάριστων ή καμιά φορά και δυσάρεστων συναισθημάτων, για την ικανοποίηση ψυχικών και πνευματικών απαιτήσεων, που αφορούν είτε την άμεση πρόσληψη του ωραίου, είτε την κάθαρση με την προσομοίωση συμμετοχής σε καταστάσεις ψυχικής έντασης.

Μετά από όλα αυτά γίνεται φανερό ότι το έργο τέχνης μπορεί να έχει άμεση επίδραση στον ψυχισμό του ανθρώπου και σε κάθε περίπτωση η επίδραση αυτή είναι ευεργετική.

Η τέχνη έχει διάφορους τρόπους για να εκφράζεται, κι έτσι έχουμε τις λεγόμενες καλές τέχνες, που είναι: Η Λογοτεχνία, η Ποίηση, η Μουσική, ο Χορός, το Θέατρο, η Ζωγραφική, η χαρακτική, η Γλυπτική, η Αρχιτεκτονική, η Φωτογραφία. Επίσης έχουμε και τις εφαρμοσμένες τέχνες, όπως: Η Διακοσμητική, η Γραφιστική, η Αγγειοπλαστική, η Υφαντουργία, η επιπλοποιία κ.α.

Ας δούμε τώρα τις ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες της τέχνης.

Η επιστήμη έχει διακηρύξει ότι πανεπιστημιακές έρευνες έδειξαν πως τα θετικά συναισθήματα, που δημιουργούνται από τη διασκέδαση, τη συμπόνια, τη χαρά, την ικανοποίηση, την αγάπη και άλλα, ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, μειώνοντας τα επίπεδα των χημικών ουσιών που προκαλούν φλεγμονές, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν εμφράγματα και άλλες σοβαρές ασθένειες.

Μάλιστα, όσο κι αν φαντάζει απίθανο, έχει παρατηρηθεί πως και η απλή παρατήρηση ενός σημαντικού έργου τέχνης, έχει θετικές επιπτώσεις στη λειτουργία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού.

Επίσης, η τέχνη εκτός από τις επιδράσεις στις σωματικές διεργασίες, επιδρά πολύ σημαντικά και στις πνευματικές διεργασίες, επενεργώντας πολλές φορές θεραπευτικά και σε προβλήματα ψυχολογικής φύσης.

Είναι γνωστό πλέον σήμερα πως σε πολλές περιπτώσεις, η επιστήμη προβάλει την θεραπεία μέσω της τέχνης (art therapy), και συνιστάται η μουσικοθεραπεία, η δραματοθεραπεία και η χοροθεραπεία, που συμβάλουν στην ψυχική ισορροπία των ανθρώπων.

Επιστημονικές έρευνες στην Μεγάλη Βρετανία έδειξαν πως, για ανθρώπους 65 ετών και άνω, η τέχνη μπορεί να καταπολεμά την μοναξιά και την απομόνωση και να τους κάνει περισσότερο χαρούμενους.

Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι αποζητούσαν την θεραπεία της ψυχής τους μέσα στο θέατρο, όπου, μέσα από την εξέλιξη της υπόθεσης του έργου της τραγωδίας ή κωμωδίας, συνειδητοποιούσαν το δικό τους πρόβλημα, κι έτσι μπορούσαν να οδηγηθούν στην κάθαρση.

Το να επισκέπτεται κάποιος χώρους όπου εκτίθενται έργα τέχνης – όπως μουσεία και γκαλερί – είναι θεραπευτικό, γιατί, εκτός από την καθ’ αυτή πρόσληψη του ωραίου, πολλές φορές το εικαστικό έργο αναπαριστά ή παραπέμπει σε καταστάσεις ατομικού ή κοινωνικού προβληματισμού, που βοηθούν στην ενδοσκόπηση και στην υπευθυνοποίηση του ατόμου.

Η τέχνη λοιπόν, αφυπνίζει τα καλά συναισθήματα, είτε μέσω προβολής του ωραίου είτε μέσω της κάθαρσης, και επιδρά πολύ ευεργετικά τόσο στον καλλιτέχνη – δημιουργό, όσο και σε όποιον προσλαμβάνει το καλλιτεχνικό δημιούργημα.

Εξ’ άλλου είναι γνωστό πως η ενασχόληση με την δημιουργία δίνει μοναδική χαρά και ικανοποίηση, και πόσο μάλλον όταν αυτή η δημιουργία έχει να κάνει με τον ψυχικό και πνευματικό κόσμο του δημιουργού.

Γιώργης Παπανικολάου – Ζτρέκος

Μάης 2019