Για να προσεγγίσουμε και να προσδιορίσουμε την σημασία που έχει η τέχνη στη ζωή μας, νομίζω ότι αυτό που προέχει είναι το να προσπαθήσουμε να δούμε το τι είναι αυτό που ονομάζουμε τέχνη, από πού προέρχεται, πως φανερώνεται, ποιοι είναι οι στόχοι της και ποιες ανάγκες ικανοποιεί.
Πιστεύω ότι αυτά είναι βασικά ερωτήματα που πρέπει να μας απασχολήσουν και να δοθούν κάποιες επί μέρους απαντήσεις, που θα μας βοηθήσουν στην ανάπτυξη του κυρίως θέματος.
Επειδή το οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας αποσκοπεί στην ικανοποίηση κάποιας υλικής ή πνευματικής ανάγκης, γίνεται φανερό ότι η οποιαδήποτε μορφή τέχνης δεν έχει να κάνει με πρακτικά θέματα επιβίωσης, αλλά αφορά την ικανοποίηση ψυχικών και πνευματικών αναγκών.
Άρα το κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα, όσο κι αν αποτελείται από υλικά στοιχεία, από το πνεύμα εκπορεύεται και στο πνεύμα καταλήγει.
Δηλαδή, προηγείται η νοητική διαδικασία της «σύλληψης» της ιδέας που υλοποιείται με την εφαρμογή μιας τεχνικής, καταλήγοντας στην δημιουργία του κάθε έργου.
Όμως, αυτή η διαδικασία της νοητικής «σύλληψης» δεν αφορά μόνο το δημιούργημα τέχνης, αλλά έχει να κάνει σχεδόν με το οτιδήποτε σκέπτεται και πράττει ο άνθρωπος, πράγμα που μπορούμε άμεσα να το διαπιστώσουμε αν ρίξουμε μια ματιά στον κόσμο που έχουμε δημιουργήσει σαν άτομα και σαν κοινωνία.
Έτσι λοιπόν προκύπτει το ερώτημα πως κι από πού ξεχωρίζουμε το έργο τέχνης;
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τέχνης και τεχνικής; Μεταξύ του καλλιτέχνη και του τεχνίτη;
Αμέσως μπορούμε να πούμε ότι, μια βασική διαφορά είναι πως το έργο του τεχνίτη καλύπτει χρηστικές ανάγκες που διευκολύνουν την βίωση της καθημερινότητας, ενώ το έργο του καλλιτέχνη έχει να κάνει μόνο με την κάλυψη των αναγκών της ψυχής και του πνεύματος.
Ο τεχνίτης έχει τις γνώσεις για να δημιουργεί έργα τεχνικής αρτιότητας για την ικανοποίηση διάφορων αναγκών του σώματος, όπως: έπιπλα, είδη ένδυσης και υπόδησης, είδη εστίασης, κλπ.
Εδώ μπορούμε να πούμε ότι παλιότερα δεν υπήρχε μεγάλη διάκριση μεταξύ του τεχνίτη και του καλλιτέχνη, γιατί πολλές φορές και τα πιο απαραίτητα χρηστικά αντικείμενα είχαν την προσωπική σφραγίδα του τεχνίτη, που έβαζε περίτεχνα σκαλίσματα, σχήματα και παραστάσεις, που έδιναν ξεχωριστή ομορφιά στο αντικείμενο.
Βλέπουμε λοιπόν πως υπάρχουν περιπτώσεις που χρηστικά αντικείμενα μπορούν να χαρακτηριστούν ως έργα τέχνης, γιατί το τρόπος που είναι φτιαγμένα δεν καλύπτουν μόνο την υλική χρηστική ανάγκη, αλλά ταυτόχρονα καλύπτουν την ανάγκη του πνεύματος και της ψυχής για το ωραίο.
Η έννοια του ωραίου προσδιορίζει την πνευματική ανάγκη του ανθρώπου για την αίσθηση της ισορροπίας, της συμμετρίας, της αρμονίας και της καλαισθησίας, που διεγείρουν ανώτερα συναισθήματα ψυχικής ικανοποίησης.
Όμως, υπάρχουν και έργα τέχνης, όπως οι δραματουργίες, που απευθύνονται σε συναισθήματα λύπης και ψυχικής έντασης, τα οποία μέσα από τις δραματικές εξελίξεις της υπόθεσης του έργου συντελούν στην συναισθηματική αφύπνιση του θεατή ή του αναγνώστη, για την προσομοίωση διαχείρισης παρόμοιων καταστάσεων.
Άρα, ένα έργο τέχνης απευθύνεται κατά κύριο λόγο στον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, επιδιώκοντας την διέγερση συνήθως ευχάριστων ή καμιά φορά και δυσάρεστων συναισθημάτων, για την ικανοποίηση ψυχικών και πνευματικών απαιτήσεων, που αφορούν είτε την άμεση πρόσληψη του ωραίου, είτε την κάθαρση με την προσομοίωση συμμετοχής σε καταστάσεις ψυχικής έντασης.
Με βάση τα παραπάνω βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα για την κοινωνική ευθύνη που έχουν οι καλλιτέχνες και περισσότερο οι ποιητές και λογοτέχνες απέναντι στο κοινό που απευθύνονται, γιατί με τα έργα τους και την συμπεριφορά τους έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν συνειδήσεις και σε ένα βαθμό να διαμορφώνουν τρόπο σκέψης.
Γιώργης Παπανικολάου – Ζτρέκος
Μαρούσι 1/11/2019