Ο Πυρήνας και τα Όρια της Συνειδητότητας

Σήμερα είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι το DNA διέπεται από ένα είδος νόησης, αφού εμπεριέχει το σχέδιο και τις γενετικές πληροφορίες που προσδιορίζουν την βιολογική ανάπτυξη όλων των κυτταρικών μορφών ζωής.

Το πώς και σε ποιο βαθμό θα πραγματωθεί αυτό το σχέδιο εξαρτάται τόσο απ’ το ίδιο το ον που αφορά όσο κι απ’ το περιβάλλον που θα βρεθεί.

Έτσι, θα υπάρξουν άτομα που, σε συνάρτηση με τις συνθήκες του περιβάλλοντος, θα μπορέσουν να εκδηλώσουν και ν’ αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητες των γονιδίων τους, αλλά θα υπάρξουν και άτομα που δεν θα μπορέσουν να κάνουν κάτι τέτοιο.

Ειδικότερα, το ευκαρυωτικό κύτταρο του ανθρώπου, που είναι το περισσότερο πολύπλοκο, περικλείει τον πυρήνα ανάπτυξης νοητικών και πνευματικών δυνατοτήτων, που υπερβαίνουν τα όσα απαιτούνται για τη διαχείριση και τη κάλυψη των σκοπών της φυσικής αναγκαιότητας, δηλαδή της αυτοσυντήρησης και της αναπαραγωγής.

Αυτή η υπέρβαση έχει να κάνει με την εκδήλωση του φαινομένου της ανθρώπινης συνείδησης.

Όλες οι ιδέες που θεωρούνται ως έμφυτες, σύμφωνα με την ορθολογική θεώρηση των πραγμάτων, προϋποθέτουν την ύπαρξη του φαινομένου της συνείδησης.

Όμως το, πριν λίγα χρόνια, καταπληκτικό επιστημονικό επίτευγμα της χαρτογράφησης και αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος, δε μπόρεσε να εντοπίσει κάποιο γονίδιο που να έχει σχέση με το φαινόμενο της συνειδητότητας.

Η εξήγηση που δίνουν κάποιοι φανατικοί εξελικτικοί βιολόγοι, που διατείνονται ότι κάποια φαινόμενα της ανώτερης συνείδησης και ειδικότερα οι εκδηλώσεις αλτρουισμού οφείλονται στις απαιτήσεις μιας υπαρκτικής επιβεβαίωσης ενός υπέρμετρα εγωιστικού γονιδίου, μάλλον επιβεβαιώνει τον φανατισμό τους.

Έτσι μέχρι σήμερα το πώς της συνείδησης εξακολουθεί για την επιστήμη να βρίσκεται στην άγνωστη πλευρά της πραγματικότητας.


«Η συνείδηση δεν μπορεί να εξηγηθεί στο πλαίσιο των παραδειγμάτων της σημερινής επιστήμης». (Συμπόσιο νευρολογίας της ιατρικής σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης, με θέμα: «Εγκέφαλος – Συνείδηση» www.uth.tmc.edu/clinicalneuro/symposium/savaki.html).


Προς το παρόν είναι αδύνατος ο εντοπισμός των ορίων και των σταδίων ανάπτυξης του πυρήνα των νοητικών και πνευματικών δυνατοτήτων, προκειμένου το έμβρυο, ο πρωτόγονος, ο διανοητικά ανάπηρος και ο βαριά ψυχασθενής, να μην προσδιορίζονται ως υποστάσεις που διαθέτουν το ιδίωμα της ανθρώπινης συνειδητότητας.

«Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στον άνθρωπο και στον μη άνθρωπο, στην πραγματικότητα και στη δυνατότητα, στο δεδομένο και στο ενδεχόμενο – ποια επιστήμη μπορεί να τα εντοπίσει; Όταν οι φυσικές δυνάμεις – ικανότητες με τις οποίες ενεργείται η υπόσταση – ο άρρητος υπαρκτικός «πυρήνας» (“Kern”) του λογικού υποκειμένου – είναι ανεξέλικτες ή ανάπηρες, αναιρείται και η ειδοποιός ταυτότητα του ανθρώπου;» (Χρήστος Γιανναράς, «Το ρητό και το άρρητο», σελ. 293 «ΙΚΑΡΟΣ» 1999).

Προκύπτει σοβαρή πιθανολόγηση λοιπόν ότι στο σχέδιο που εμπεριέχεται στο ανθρώπινο κύτταρο να περιλαμβάνεται ο παράγοντας «συνειδητότητα» ως ιδρυτικό στοιχείο της ύπαρξης.

Μάλιστα, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (M. Heidegger) αναφέρει ότι, αυτός ο παράγοντας ως υπαρκτικό χαρακτηριστικό δεν είναι απλά ένα «κάτι» παρά το Είναι ως υπάρχειν. («ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ» - Εκδόσεις «Δωδώνη»).

Το ανθρώπινο είδος έγκειται υπαρκτικά στον παράγοντα της συνειδητότητας.

Όμως, η ανάπτυξη των στοιχείων της συνειδητότητας είναι μια εγγενής διαδικασία, που δεν ακολουθεί αναγκαστικά μια παράλληλη εξέλιξη με την ανάπτυξη των βιολογικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου.

«Έχουμε συνείδηση πολύ περισσότερων πραγμάτων απ’ όσα ανακοινώνουμε (με λεκτικό ή εξωλεκτικό τρόπο) σε κάθε δεδομένη περίσταση…. Η έρευνα με κωφούς και βρέφη δείχνει πως υπάρχει πλούσια προγλωσσική νοητική ζωή. Άρα η γλώσσα δεν είναι απαραίτητη για τη δημιουργία εννοιών και για τη κατοχή συνείδησης». (Από το προαναφερόμενο συμπόσιο νευρολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης).

Μετά απ’ αυτά, όχι μόνο δε μπορεί ν’ αποκλειστεί το ενδεχόμενο της ύπαρξης ιδεών που προηγούνται της εμπειρίας, αλλά αυτή καθ’ αυτή η ύπαρξη έμφυτων ιδεών μπορεί να θεωρηθεί και ως λογική προϋπόθεση για την ανακάλυψη εμπειρικών φαινομένων.

Για παράδειγμα, η νοητική επεξεργασία και η πλήρης γεωμετρική και μαθηματική ανάπτυξη των εννοιών τρίγωνο, τετράγωνο, κύκλος, πρέπει να ξεκινάει από έναν βασικό πυρήνα της δυνατότητας αντίληψης της αρμονίας και της ισορροπίας που επικρατούν στο υπάρχειν του διαστατού.

Αυτός ο βασικός πυρήνας υπάρχει και ως δυνατότητα αντίληψης και κατανόησης των ηθικών αξιών και της υπερβατικής αναζήτησης του υπέρτατου Άλλου.

Όμως, η πλήρης ανάπτυξη αυτών των δυνατοτήτων δεν υπάγεται σε μια ντετερμινιστική αναγκαιότητα, αλλά εξαρτάται από την ενεργοποίηση ατομικών (βουλητικών) και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Τελικά, και ο κλασσικός εμπειρισμός (Τζων Λοκ, Ντέιβιντ Χιούμ), παρ’ ότι διακηρύττει ότι αρχικά ο ανθρώπινος νους είναι άγραφο χαρτί, παραδέχεται ότι υπάρχουν κάποιες έμφυτες ιδέες, που έχουν σχέση με τις ενορατικές δυνατότητες του ανθρώπινου νου. Έτσι ο νους μπορεί να κατανοεί άμεσα ορισμένες βασικές αλήθειες όπως, για παράδειγμα, τις αυτονόητες προτάσεις και τα αξιώματα – «το φωτεινό δεν είναι σκοτεινό», «ένα μέρος ενός μήλου είναι μικρότερο από το όλον μήλο» κ.τ.λ.

Εξ’ άλλου, και κάποιοι μεταγενέστεροι εκπρόσωποι του εμπειρισμού δεν μπορούν να μη παραδεχθούν ότι τα «προγράμματα» της συνείδησης δεν έχουν να κάνουν με την κάλυψη των αναγκών της επιβίωσης και της αναπαραγωγής.

Το «εκείνο» («id») του Σίγκμουντ Φρόιντ, που αφορά τον πυρήνα του ανθρώπινου ασυνείδητου κι εμπεριέχει όλον τον δυναμισμό των απαιτήσεων του ενστίκτου, βρίσκεται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση με τον «πυρήνα» («Kern») του λογικού υποκειμένου.

Η φανέρωση και η πλήρης ανάπτυξη των δυνατοτήτων της βάσης του υποκειμένου, ως Εγώ, που αφορά την αυτοσυνειδησία, και ως Υπερεγώ, που αφορά τη συνείδηση των ηθικών αξιών, πραγματώνεται με την αλληλεπίδραση παραγόντων που βρίσκονται και εκτός του υποκειμένου.

Ο καταλύτης για τη φανέρωση και την ανάπτυξη της συνειδητότητας δε βρίσκεται σε τόπο που υπάρχει στην ύπαρξη καθαυτή, αλλά βρίσκεται στον «τόπο του Άλλου».

Αυτός ο «Άλλος» μπορεί να είναι η μάνα, η κοινωνία, και κατ’ επέκταση η Υπέρτατη Αρχή των πάντων.

Ταυτόχρονα αναπτύσσεται μια συνεχόμενη αλληλεπίδραση μεταξύ της διαμορφούμενης συνειδητότητας και των απαιτήσεων του ενστίκτου, σε μια σχέση ελέγχοντος κι ελεγχόμενου.

Έτσι, το ασυνείδητο δεν «περιέχει» μόνο τις πρωταρχικές απαιτήσεις του ενστίκτου, όπως στα ζώα, αλλά και τις «απωθημένες» ενστικτώδεις αξιώσεις που «κόπηκαν» απ’ τον έλεγχο της συνείδησης.

Γίνεται φανερό λοιπόν ότι το υπαρκτικό γεγονός του ανθρώπου δε βασίζεται μόνο στην ανάπτυξη της δυναμικής του ενστίκτου, αλλά και στην ταυτόχρονη ανάπτυξη της δυναμικής της συνείδησης.


Το παραπάνω κείμενο στηρίχθηκε στη βιβλιογραφία και στη θεματολογία του βιβλίου μου «Η νοητική αλληλουχία των πραγμάτων».

Δημοσιεύθηκε: Στο www.antifono.gr στις 8-11-2013 και στο www.ellanodikis.net στις 9-11-2013